HISTORIE OPENBARE WATERPUTTEN

Meestal waren gemiddeld dertig woningen op een openbare waterput aangewezen.
De kosten van het slaan en het onderhouden van zo'n waterput moesten door de betreffende
groep bewoners zelf worden opgebracht.
De bewoners werden per woonhuis door het stadsbestuur aangeslagen.
Alleen diegenen die hadden meebetaald aan de kosten van het slaan van een put, mochten gratis water putten.
De bewoners moesten hun put zelf goed onderhouden.
In uiterste nood schoot het stadsbestuur wel eens te hulp, bijvoorbeeld in een armenbuurt.

Na verloop van tijd ontstond een hechte gemeenschap: de putgemeenschap
(ook wel de put of de pöt genoemd).
Om de twee jaar werd een putmeester gekozen die belast werd met de onderhoudszorg van de waterput.
Meestal werd de putmeester de contactpersoon tussen stadsbestuur en burgers, omdat die zorg
ook vaak de nodige sociale contacten met zich meebracht.
De waterput kreeg dus naast de functie als drinkwatervoorziening ook een sociale functie, namelijk
de functie van een put (buurtvereniging).

In Roermond bestaan heden ten dage nog steeds een aantal buurtverenigingen die worden aangeduid als "pöt".
De oudste vermelding van een Roermondse waterput dateert uit 1360.

De Roermondse waterputten diende op de eerste plaats voor de watervoorziening in huishouding (drinkwater en de witte was) en ambacht.
De rest van de was werd gewassen met water uit de Roer.
 

Roermond, Markt anno 1739 (22. letter E)
 

Naast het water voor dagelijks gebruik leverde de waterput ook bluswater.
Roermond werd in 1554 en 1665 getroffen door zware stadsbranden.
Bij de brand van 1665 vielen ca 800 huizen ten prooi aan de vlammen.
Na de grote stadsbrand van 1665 besloot het stadsbestuur op 1 juli 1665, dat op alle openbare
waterputten loden waterpompen moesten worden geplaatst.
Deze pompen leverden het nodige drink- en bluswater aan de nabij gelegen huizen.
Ook nu weer moesten de bewoners de waterpomp zelf onderhouden.

Meestal werd een eenvoudige loden pomp geplaatst en werd er een houten pompkast
omheen gebouwd (tegen bevriezing en het voorkomen van looddiefstal).
Later werden in Roermond op diverse centrale plekken bluswaterreservoirs aangelegd.

In de 18e eeuw verschenen voornamelijk in de sjiekere buurten prachtige hardstenen waterpompen.

PUTBEELDEN

In de vroegste historie (13e eeuw) van de waterputten werden de putten vernoemd naar een naburig huis.
Later werd het gebruikelijk om de waterputten te vernoemen naar heiligen.
Mogelijk werd een heilige gekozen als naamgever van de waterput om er een eerbiedige
houding ten opzichte van het water mee te verkrijgen (water is de bron van het leven).
Ook het volgens de legende gevonden Mariabeeldje in de waterput van de Kapel in 't Zand zou
hier een invloed op kunnen hebben gehad.

Roermond kent ca 37 putbeeldjes al dan niet geplaatst in een nis. Hiervan zijn er 30 in de Roermondse binnenstad te vinden,
De oudste dateert uit 1360 en bevindt zich in een nis in de Brugstraat tussen de huisnummers 21 en 23.
De putbeeldjes zijn een typisch Roermonds verschijnsel en komen nergens anders voor.
 

Waarschijnlijk stonden de meestal houten beeldjes van de beschermheiligen oorspronkelijk bij de waterputten/pompen.
De waterpompen moesten vrij vaak gerepareerd worden en dan was een houten beeldje bovenop een pomp een obstakel.

In de loop der tijd kregen steeds meer beeldjes een plaats in een kapelletje bij de waterpomp
of in een nis in een naburig gelegen huis.
Er zijn voorbeelden van gietijzeren beeldjes die op de 19e eeuwse gietijzeren waterpompen werden geplaatst.

Met de komst van de loden waterleiding in het begin van de 20e eeuw verdwenen de waterpompen
een voor een uit het straatbeeld en verloren de putbeelden hun functie.
Dank zij de zorg van veel putgemeenschappen ("pötte") hebben veel van de putbeeldjes
en putkapelletjes deze bedreiging doorstaan.

Sinds 1898 is in Roermond een particulier waterleidingnet aanwezig.
 

De schaalvergroting en de nietsontziende stadsvernieuwingen in de jaren zestig van de vorige eeuw
waren voor dit eeuwenoude erfgoed echter vaak rampzalig.
Hele straten en wijken werden opgeofferd aan grote winkelketens die toentertijd weinig of
niets op hadden met plaatselijke culturen.
Een groot deel van de binnenstadbevolking verdween, de putbuurtschappen raakten ontvolkt en
de putbeeldjes verloren hun functie en raakten in verval.
Het verlies aan belangstelling voor dit eeuwenoude erfgoed deed tenslotte de rest.

Gelukkig is door de inzet en het werk van de Commissie Kleine Monumenten
en de Stichting Rura verder verval voorkomen.
Er zijn weer voorbeelden van herwaardering van de putbeelden.
In nieuwe flatcomplexen in de binnenstad zijn prachtige putkapelletjes aan te wijzen.
Een putbeeldenwandeling is dan ook een aanrader.

WATERPOMPEN

Binnen de oude stadswallen van Roermond stonden in vroeger jaren 38 openbare drinkwaterpompen/putten.
Thans resten nog slechts twee hardstenen waterpompen, een gietijzeren pomp en een put afgedekt met een glasplaat
die de herinnering aan het verleden doen herleven.

(Op de oude zwart/wit afbeeldingen die zijn ontvangen van diverse derden is ons copyright uiteraard niet van toepassing, maar het is wel gepast en fatsoenlijk
om, indien mogelijk, te verwijzen naar de persoon of instantie waar men de oude afbeelding van heeft ontvangen en/of heeft gedownload)      

IN DE NEERSTRAAT
 

         (nr.9.letter R)
(de oude gietijzeren St.Michielspomp in de Neerstraat (gesloopt in 1929)

de oude gietijzeren St.Michielspomp in de Neerstraat voor 1928

De St.Michielspomp in de Neerstraat wordt opgeruimd 1929

Links de oude St.Christoffelpomp (3e kwart van de 18e eeuw) die tot medio 1925 in een hoek van de Markt heeft gestaan.
(rijksmonument, nummer 32692)
Bovenop de pomp staat een replica van het St.Christoffelbeeldje.
Het origineel staat in de binnentuin van het stadhuis.
 

OP HET MUNSTERPLEIN
 

Munsterplein

Steegstraat

Deze hardstenen Johannes Nepomecenuspomp werd in 1751 geplaatst in de Steegstraat, dicht bij de hoek Venlosepoort.
De pomp voorzag de bewoners in de Steegstraat, de Venlosepoort en enkele huizen in de Voogdijstraat van drinkwater.
In de stenen waterpomp is de volgende tekst gebeiteld:
"ConCorDes eLegere IoanneM"
(de eendrachtige putgenoten hebben Johannes als patroon gekozen).
De optelling van de hoofdletters levert het jaartal 1751 op.
Oorspronkelijk stond op de waterpomp een beeldje van Nepomecenus (Nepomuk), maar dit verdween voor 1925.
In 1936 werd de waterpomp door de putmeester overgedragen aan de gemeente Roermond,
die de pomp plaatste in een grasperk op het Munsterplein nabij de Munsterkerk.
(rijksmonument, nummer 32583)


                           1936      
 

Tijdens de laatste herinrichting van het Munsterplein werd de waterpomp en de aanwezige fontein (uit 1948)
enkele meters verplaatst in de richting van de Hamstraat (nr. 7. letter N).

de plek waar in het verleden in de Neerstraat (t.h.v. het huidige huisnr. 76) een waterpomp heeft gestaan.
Dit was de St. Barbara-pomp

de plek waar in het verleden ook een oude waterput heeft gestaan.
(hoek Bakkerstraat-Minderbroedersstraat)
Dit was de St. Antonius van Padua-pomp

waterpomp hoek Roerkade / Koolstraat (St.Antoniuspomp)        zie ook foto 13. letter J

de Voorstad St.Jacob ca 1959 (rechts, bij de geparkeerde Ford, staat de oude waterpomp)

de oude waterpomp in de Voorstad St.Jacob ca 1970

De oude openbare gietijzeren waterpomp (1865) op een pleintje in de Voorstad St.Jacob (CC).
Dit is de originele pomp en staat nog steeds op de zijn oorspronkelijke plek (nr. 18. letters CC)
(rijksmonument, nummer 520570)de

OP DE MARKT
 

         de pomp in 1925

Een van de openbare waterputten was de St. Christoffelput die de huizen van
de Kraanpoort en een gedeelte van de Markt omvatte.
In 1790 werd besloten de versleten waterpomp (uit 1515) op de put te vervangen door een nieuwe loden waterpomp.
In 1792 werd deze waterpomp voorzien van een harstenen omhulsel.
Meer dan 130 jaar stond deze pomp in een inspringende hoek op de Markt t.o de ingang van de Kathedraal.
In 1925 werd de waterpomp door de komst van de waterleiding overbodig en afgebroken en elders bewaard.
Vijftig jaar later (1976) werd besloten de waterpomp in de Neerstraat te herplaatsen.

In 2005 is tijdens de herinrichting van de Markt bovenop de nog aanwezige oude St.Christoffelput
in de bestrating een dikke glasplaat aangebracht.
De put wordt van binnen aangestraald met verlichting.

22. letter E
In de inspringende hoek op de Markt / Kraanpoort t.o de ingang van de Kathedraal stond de St.Christoffelpomp (op onderstaande kaart letter E).
(8 augustus 1913: de begrafenis van mgr. J.H. Drehmanns, 17e bisschop van Roermond)

____________________________________________________________

Binnen de oude stadswallen van Roermond stonden in vroeger jaren MINIMAAL 38 openbare drinkwaterpompen.


KAART GEMEENTE ROERMOND
 

OVERZICHT

Bij de put/pomp staat (indien bekend) de naam van de beschermheilge of de putnaam vermeld:
 

Maria Gardestraat (ri. Schuitenberg)
(Sint Gertrudis)

Zwartbroekstraat (nabij Zwartbroekplein) / nr. 19
(O.L.Vrouw Zwartbroekput)

CC

Voorstad Sint Jacob (nabij de Steenen Brug) / nr. 18
(Sint Jacob)

hoek Minderbroederssingel / Molenstraat
(?)

Steegstraat / nr. 14
(Sint Johannes Nepomucenus) pomp staat thans op het Munsterplein

Swalmerstraat (nabij voormalig seminarie) / nr. 15
(Sint Bruno)

hoek Pastoorswal / St. Janstraat
(Sint Christoffelput)

hoek Swalmerstraat / Jesuitenstraat / nr. 4a
(Sint Jan)

Op de volgende locaties zijn vermoedelijk ook openbare waterputten aanwezig geweest:
 

hoek Bakkerstraat - Minderbroedersstraat (gekleurde stenen in wegdek)
(Sint Antonius van Padua)

Dr. Leurszijstraat  ??
(Sint Cornelius)

Wilhelminaplein  ??
(Voogdijput)

Lindanusstraat
(Zoete Naam Jezus)

hoek Pastoorswal - Grote Kerkstraat
(Sint Christoffel)

Hamstraat - Knevelsgraafstraat  ??
(Sint Odiliaput)

Tijdens renovatie van de Deemselstraat in 2001 werd bij graafwerkzaamheden een oude put gevonden.
Waarschijnlijk dateert de put uit de 16e eeuw en betreft het een oude openbare waterput,
die vermoedelijk net binnen de vroegere Minderbroederswal was gelegen.
De put is gemetseld in grote bakstenen en heeft een doorsnede van ca 2 meter.

De put bevindt zich onder het huidige straatwerk.
Het was dé gelegenheid geweest om deze put op een of andere manier zichtbaar in de nieuwe bestrating op te nemen.
Daardoor zou dit stukje resterende geschiedenis levend worden gehouden ...
... maar helaas, uit niets blijkt dat deze oude waterput hier onder het straatwerk ligt.
 

____________________________________________________________

 

Tijdens de renovatie van het Munsterplein in 2020 werden bij graafwerkzaamheden aan de westzijde van de pandtuin
muurresten gevonden. Dit zijn de fundamenten van de oude abdijgebouwen waarvan de huidige tuin de pandhof vormde.
Ook werd een deel van een oude waterput gevonden

Alles is nauwkeurig gefotografeerd en beschreven.
De oude waterput blijft voorlopig niet zichtbaar en blijft vooralsnog in de grond bewaard.
Er zal worden bekeken of de oude waterput in de toekomst zichtbaar gemaakt zou kunnen worden.

Een stukje oudheid, waar Roermond steeds zo nadrukkelijk de aandacht op wil vestigen, verdwijnt dus weer onder de grond.
Oudheid die niet zichtbaar is zal voor de bezoeker van Roermond dan ook van geen betekenis zijn.
 

____________________________________________________________

 

Onderstaand ziet u een twintigtal locaties met de afbeelding van een waterpomp op de plek waar die ooit heeft gestaan of nog staat.
De plek wordt gemarkeerd met een rode stip. De letters verwijzen naar het overzicht en de plek op de kaart hierboven.

(Op de oude zwart/wit afbeeldingen die zijn ontvangen van diverse derden is ons copyright uiteraard niet van toepassing, maar het is wel gepast en fatsoenlijk
om, indien mogelijk, te verwijzen naar de persoon of instantie waar men de oude afbeelding van heeft ontvangen en/of heeft gedownload)
 

1. letter K
Begijnhofstraat (voormalig Bagijnenhofje)
De H.Beggapomp

2. letter G
nabij hoek Heilige Geeststraat-Pollartstraat
De Muntepomp

Hotel "Union" en stadspomp.
Wed.J.Houben-Steegmans
hoek Hamstraat-Kloosterwandstraat

3. letter V
nabij hoek Hamstraat-Kloosterwandstraat

4. letter U
nabij hoek Hamstraat-Stationsplein

4a. letter D
nabij hoek Swalmerstraat-Jesuitenstraat

5. letter H
nabij hoek Jesuitenstraat-Heilge Geeststraat
De H.Geest/Pinksterenpomp

6. letter Y
Kruisherenstraat nabij de St.Cornelisstraat.
De St.Cornelispomp

7. letter N
Munsterplein nabij de Pollartstraat

8. letter O
Munsterstraat nabij het Munsterplein.
De Bernarduspomp (1787) voorzag een gedeelte van de Munsterstraat en een gedeelte
van het Munsterplein van drinkwater.

9. letter R
Neerstraat (pleintje t.o. het "Roercenter").
De St.Michielspomp

10. letter T
hoek Neerstraat-Paredisstraat (v/h Oliestraat).
De St.Annapomp

11. letter X
Neerstraat nabij de Pelserstraat.
De St.Barbarapomp

13. letter J
nabij hoek Roerkade-Koolstraat.
De St.Antoniuspomp

14. letter A
Steegstraat (nabij de Venlosepoort).
De St. Nepomecenuspomp voorzag de bewoners in de Steegstraat, de Venlosepoort
en enkele huizen in de Voogdijstraat van drinkwater.

15. letter B
Swalmerstraat voor het voormalig Groot Seminarie.
De St.Brunopomp

16. letter I
Varkensmarkt nabij Bergstraat.
De St.Jozefpomp

17. letter P
nabij Steenweg 7
de St. Sebastianuspomp

pomp bij Steenweg 7 (Henry Timmermans Snelpersdrukkerij, 1901)
de St. Sebastianuspomp

de Steenweg ca 1905

18. letters CC
Op pleintje in de Voorstad Sint Jacob.
De St.Jacobpomp

19. letters BB
Zwartbroekstraat.
De OLV Zwartbroekpomp voorzag een gedeelte van de Zwartbroekstraat, een gedeelte van het Zwartbroekplein
 en de eerste huizen van de Minderbroederssingel van drinkwater.

geheel links de OLV Zwartbroekpomp (midden: St. Salvator)

20.
hoek Hamstraat-Stationsplein omstreeks 1879.
Van de bebouwing is nagenoeg niets overgebleven.

De waterpomp werd vervolgens verplaatst naar het aan de overzijde gelegen Stationsplein (zie nr. 4)

21. letter Z
Halverwege de Schuitenberg.
De St. Dominicuspomp voorzag de bewoners van de Schuitenberg en omgeving van drinkwater.

23. letter L
Waterpomp in de Schoolstraat ca 1908
De Sint Augustinuspomp voor het logement van W.Scheffers

24. letter M
Waterpomp hoek Veldstraat-Leliestraat tijdens WO II
St.Laurentiuspomp

25. letter Q
Waterpomp in de Luifelstraat (hoek Markt-Marktstraat)
St. Rochuspomp (St.Joostput / IJzerenput)